به گزارش خبرگزاری حوزه، کتاب عِلَلُ الشَّرائِع، کتابی به زبان عربی، تألیف شیخ صدوق (متوفای ۳۸۱ ق) فقیه برجسته و راوی شیعی قرن چهارم هجری قمری است.
این کتاب مشتمل بر روایاتی از رسول خدا(ص) و ائمه اطهار(ع) است که موضوع آنها علت و فلسفه برخی از احکام شرعی و عقیدتی است، مانند عللِ وضع اسامی اشیا و اشخاص، عوامل حوادث و وقایع، علل گرایش به عقاید و اعمال و چگونگی خلق حیوانات.
شیخ صدوق در این کتاب، به علت برخی از کارهای پیامبران، پیامبر اکرم(ص) و امامان شیعه نیز اشاره کرده است و ما در این مطلب به انتشار چند نکته پیرامون «وضو» خواهیم پرداخت:
* حکمت وضو
الإمامُ الرِّضا علیه السلام ـ فی عِلَّةِ الوُضوءِ ـ: لأنّهُ یَکونُ العَبدُ طاهِرا إذا قامَ بَینَ یَدَیِ الجَبّارِ عِندَ مُناجاتِهِ إیّاهُ ،مُطیعا لَهُ فیما أمَرَهُ نَقِیّا مِن الأدناسِ و النَّجاسَةِ مَع ما فیهِ مِن ذَهابِ الکَسَلِ و طَردِ النُّعاسِ ، و تَزکِیَةِ الفُؤادِ لِلقِیامِ بَینَ یَدَیِ الجَبّارِ.
امام‌رضا سلام‌الله‌علیه درباره حکمت وضو فرمودند:
برای اینکه بنده وقتی برای مناجات با خداوند جبّار در برابر او می ایستد، پاک باشد، فرمان او را اطاعت کرده باشد و از آلودگی ها و نجاست پاکیزه باشد، به علاوه اینکه وضو باعث از بین رفتن حالت کسالت و زدودن خواب‌آلودگی و پاک ساختن دل برای ایستادن در حضور خداوند جبّار است.
علل الشرائع : ۲۵۷/۹.
* فلسفه شستن اعضاء بدن در وضو
الْحَسَنِ بْنِ أَبِی الْعَلَاءِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: جَاءَ نَفَرٌ مِنَ الْیَهُودِ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ ص فَسَأَلُوهُ عَنْ مَسَائِلَ فَکَانَ فِیمَا سَأَلُوهُ أَخْبِرْنَا یَا مُحَمَّدُ لِأَیِّ عِلَّةٍ تُوَضَّأُ هَذِهِ الْجَوَارِحُ الْأَرْبَعُ وَ هِیَ أَنْظَفُ الْمَوَاضِعِ فِی الْجَسَدِ فَقَالَ النَّبِیُّ ص لَمَّا أَنْ وَسْوَسَ الشَّیْطَانُ إِلَی آدَمَ دَنَا مِنَ الشَّجَرَةِ وَ نَظَرَ إِلَیْهَا ذَهَبَ مَاءُ وَجْهِهِ ثُمَّ قَامَ وَ مَشَی إِلَیْهَا وَ هِیَ أَوَّلُ قَدَمٍ مَشَتْ إِلَی الْخَطِیئَةِ ثُمَّ تَنَاوَلَ بِیَدِهِ مِنْهَا مِمَّا عَلَیْهَا فَأَکَلَ فَطَارَ الْحُلِیُّ وَ الْحُلَلُ عَنْ جَسَدِهِ فَوَضَعَ آدَمُ یَدَهُ عَلَی أُمِّ رَأْسِهِ وَ بَکَی فَلَمَّا تَابَ اللَّهُ عَلَیْهِ فَرَضَ عَلَیْهِ وَ عَلَی ذُرِّیَّتِهِ غَسْلَ هَذِهِ الْجَوَارِحِ الْأَرْبَعِ وَ أَمَرَهُ بِغَسْلِ الْوَجْهِ لِمَا نَظَرَ إِلَی الشَّجَرَةِ وَ أَمَرَهُ بِغَسْلِ الْیَدَیْنِ إِلَی الْمِرْفَقَیْنِ لِمَا تَنَاوَلَ مِنْهَا وَ أَمَرَهُ بِمَسْحِ الرَّأْسِ لِمَا وَضَعَ یَدَهُ عَلَی أُمِّ رَأْسِهِ وَ أَمَرَهُ بِمَسْحِ الْقَدَمَیْنِ لِمَا مَشَی بِهِمَا إِلَی الْخَطِیئَةِ.
از امام صادق علیه السّلام نقل کرده که آن جناب فرمودند:
چند نفر یهودی محضر مبارک رسول خدا صلّی اللّٰه علیه و آله مشرف شدند و راجع به مسائلی از حضرتش سؤال کردند و در ضمن آنچه پرسیدند عرضه داشتند:ای محمّد بفرمایید:برای چه اعضاء چهارگانه(صورت،دست،پا،سر) را که نظیف‌ترین و پاکیزه‌ترین مواضع بدن هستند وضوء ومورد شستشو قرار می گیرند؟
نبیّ اکرم صلّی اللّٰه علیه و آله فرمودند:
هنگامی که شیطان آدم را وسوسه کرد و او را به درخت منهی نزدیک کرد و آن حضرت به درخت نگریست آب و رونق و جلاء صورتش رفت،سپس ایستاد و به طرف درخت حرکت کرد و این اوّلین گامی بود که در عالم وجود به طرف خطاء و لغزش برداشته شد،پس از آن با دستش از میوه درخت تناول کرد پس زینت و پوشش از جسد و اندامش ریخت،آدم دست بر سر نهاد و گریست و زمانی که حقّ تعالی توبه آدم را پذیرفت بر او و بر فرزندانش واجب کرد که این جوارح و اعضاء چهارگانه را وضوء دهند.
شرحش چنین است: چون به درخت نگریست به او امر کرد صورتش را بشوید و چون با دستها از درخت تناول نمود او را مأمور ساخت که آنها را تا آرنج بشوید و به خاطر آن که دست بر سر نهاد مسح سر را بر او واجب نمود و بالاخره چون با پاها به طرف لغزش و خطاء گام برداشت مسح قدمین را بر او لازم نمود.
علل الشرایع: ج ۱ ص۲۸۰
* چرا هنگام وضو، چشماها را باید باز نگه داریم؟
عنِ ابْنِ عَبَّاسٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص افْتَحُوا عُیُونَکُمْ عِنْدَ الْوُضُوءِ لَعَلَّهَا لَا تَرَی نَارَ جَهَنَّمَ.
ابن عبّاس نقل کرده که وی گفت: رسول خدا صلّی اللَّه علیه و آله فرمودند: هنگام وضوء چشمها را بگشایید؛ امید است که چشمهایتان آتش جهنّم را نبیند.
علل الشرائع: ج ۱، ص ۲۸۰
